PITANJE:

Selam alejkum. 

Šta su to istihsan i običaji Medine? Može li detaljnije objašnjenje? 

ODGOVOR:

We ‘alejkumus-Selam. 

Istihsan i praksa (običaji) stanovnika Medine su neki od izvora šeri’ata.

Izvori šeri’ata su izvori (stvari, principi) iz kojih se crpe (izvlače) šeri’atski propisi. 

Naime, postoje šeri’atski izvori oko kojih su se usaglasili (idžma’ postigli) svi islamski učenjaci i svi ih prihvataju, a postoje i neke stvari oko kojih su se islamski učenjaci razišli (da li spadaju u stvari na osnovu kojih se određuju vjerski propisi). 

Šeri’atski izvori oko kojih su svi učenjaci i medhhebi saglasni su: Kur’an (Allahova Knjiga), sunnet (riječi i praksa Allahovog Poslanika, sallallahu ‘alejhi we sellem), idžma’ (saglasnost ashaba ili učenjaka nakon njih) i kijas (ispravna analogija). 

Izvori oko kojih se učenjaci nisu usaglasili, pa neki prihvataju neke, a ne prihvataju druge kao vjerske izvore su: istihsan, ‘urf, istislah, praksa stanovnika Medine, istishab, itd. 

Učenjaci hanefijskog medhheba vrijednuju šeri’atske izvore na sljedeći način: 

1. Kur’an, 2. sunnet, 3. idžma’ ashaba, 4. mišljenje pojedinačnog ashaba, 5. kijas (analogija), 6. istihsan, 7. ‘urf (lokalni običaj). 

Kod učenjaka malikijskog fikha su šeri’atski izvori poređani na sljedeći način: 

1. Kur’an, 2. sunnet, 3. praksa stanovnika Medine, 4. idžma’ ashaba, 5. mišljenje pojedinačnog ashaba, 6. kijas (analogija), 7. pojedinačni običaj (postupak) nekog Medinlije, 8. istislah (mesalihul-mursele), 9. ‘urf (lokalni običaj). 

Učenjaci šafi’ijskog fikha slijede ovaj redosljed: 

1. Kur’an, sunnet, 2. idžma’ ashaba, 3. mišljenje pojedinačnog ashaba, 4. kijas, 5. istishab. 

Kod učenjaka hanbelijskog fikha nalazimo ovaj redosljed: 

1. Kur’an, 2. sunnet, 3. idžma’ ashaba, 4. mišljenje pojedinačnog ashaba, 5. da’if (slab) hadith, 6. kijas (analogija). 

O ovim stvarima sam (onoliko koliko je tematika i okvir zahtjevao i dozvoljavao) govorio na serijalu od 20 predavanja “Historijat islamskog zakonodavstva” (dostupno na: https://youtube.com/playlist?list=PLD4IHqjFdX7sdLZOQ_wyv2rjaoWWXDMKT&feature=shared).

Svako ko se malo raspita (istraži i sazna) o vremenu i uslovima u kom su živjeli učenjaci islama, povode njihove opreznosti u prihvatanju haditha, te metodologiju kojom su se služili u svom prihvatanju određenih principa i vjerskih izvora, uviđa da spomenuto razilaženje nije destruktivni razdor već prihvatljiv način razmišljanja i hvale vrijedan trud u prihvatanju stvari koje zaista utiču na vjerske propise. 

A što se tvog pitanja konkretno tiče, tj. pitanja o tome šta su istihsan i praksa stanovnika Medine:

ISTIHSAN

Istihsan (“smatranje nečega dobrim”, “traženje dobrog” ili “trud ka poboljšanju”) je davanje prednosti jednom dokazu nad drugim jer se on čini podesnijim za tu okolnost od drugog dokaza, iako tehnički on može biti slabiji od onog dokaza nad kojim mu se daje prednost. 

Ovo se manifestuje u davanju prednosti specifičnom dokazu nad onim koji je generalan ili čak davanje prednosti prikladnijem propisu nad propisom izvedenim putem kijasa (analogije).

Primjeri istihsana su:

– Propis dozvole gledanja u nečiji awret (stidno mjesto) prilikom medicinskog pregleda ili liječenja. To je tekstom zabranjeno, ali je korist od toga u medicinske svrhe velika, pa je to u tom slučaju dozvoljeno.

– Propis dozvole uzimanja dva svjedoka prilikom pozajmica, sklapanja braka i slično bez striktnog uslovljavanja njihove pravednosti. Naime, tekstovi spominju dva pravedna svjedoka, ali se to može desiti u uslovima i mjestima gdje ljudima manjka pravednosti ili u uslovima kada svjedoci nisu toliko poznati ostalima (svi ih znaju kao muslimane, ali ne znaju da li su i koliko su pravedni). Tu je korist od sklapanja dogovora i ostvarenja pozajmice, braka i sl. toliko velika da su učenjaci (upravom primjenom principa istihsana) izdali fetwe da je dozvoljeno sklopiti spomenute sporazume uz prisustvo dva muslimana, makar i ne uslovili njihovu pravednost.

PRAKSA STANOVNIKA MEDINE

Što se tiče drugog dijela pitanja, imam Malik ibn Enes (Allah mu se smilovao) je pridavao veliku pažnju postupcima stanovnika Medine i smatrao je te njihove postupke (praksu, običaje) dokazom u Allahovoj vjeri i smatrao je da nije dozvoljeno suptotstavljati se njihovom stavu (davati fetwe prootivno njihovim postupcima).

Imam Malik je taj svoj stav obrazlagao, između ostaloga i u svojim pismima svom savremeniku u Misru (Egiptu), velikom pravniku el-Lejthu ibn Sa‘du (Allah mu se smilovao) pišući mu:

“Ljudi bi trebali slijediti primjer stanovnika Medine. Hidžra je bila u Medinu; u tom gradu je objavljen Kur’an, ono što je halal je proglašeno halalom, a ono što je haram je proglašeno haramom. Allahov Poslanik, sallallahu ‘alejhi we sellem, je živio među njima i oni su bili prisutni kada je silazila Objava. On im je naredio i oni su ga poslušali; pokazao im je put i oni su ga slijedili, sve dok mu Allah nije uzeo dušu i za njega izabrao ono što je kod Njega, neka je salawat i selam i milost Allahova na njega. Zatim su nakon njega došli oni iz njegovog ummeta koji su najviše slijedili njegov put i oni koji su nakon njega postavljeni na položaje vlasti. Šta god su saznali od onoga što mu je objavljeno, oni su to sproveli, a šta god nisu znali, oni su se o tome raspitivali i o tome razgovarali sa drugima, a zatim su svoj zaključak zasnivali na najčvršćem mišljenju do kojeg su mogli doći i bili su vrlo bliski vremenu Allahovog Poslanika, sallallahu ‘alejhi we sellem). Ako bi se neko razišao sa njima (u mišljenju) ili bi neko drugi imao jače i čvršće dokaze, odustali bi od svog mišljenja i slijedili ono drugo. Nakon njih su došli tabi’ini i krenuli njihovim stopama (ashaba).

Ako je određena praksa bila široko primijenjena u Medini, ja (tj. imam Malik) mislim da se niko nema pravo sa njom razići, zbog onoga što su oni (stanovnici Medine) naslijedili i zbog njihove jedinstvene situacije za koju niko drugi ne može tvrditi da je ima. Ako bi bilo koji drugi grad tvrdio da je neka praksa nastala u njihovom gradu, da su uz nju odrasli i da je to praksa njihovih prethodnika, ne bi bilo sigurno da je ta praksa zdrava i da ne mogu tvrditi iste tvrdnje kao stanovnici Medine” (“Tertibul-Medarik” od el-Kadi ‘Ijjada, 1. tom, 10. str.).

El-Badži (Allah mu se smilovao) je rekao:

“To je zato što se Malik oslanjao na stavove i praksu stanovnika Medine i smatrao ih je dokazom da li su ove prakse zasnovane na predajama, kao što je pitanje ezana, ne učenja izraza “Bismillahir-Rahmaanir-Raheem” glasno u namazu, pitanje sa’a (mjerne jedinice), nedavanje zekata na povrće i druga pitanja koja naučena iz predaja i izvještaja i koja su bila široko praktikovana u Medini na opštepoznat način, i prenešen je na takav način da je postao obavezujući dokaz i nije ostavio opravdanje (onome ko bi mu se suprotstavio)” (“Ihkamul-Fusul”, 1. tom, 468. str.).

Imam Malik je bio unuk ashaba i u njegovo vrijeme su svi stanovnici Medine uglavnom bili unuci (eventualno praunuci) ashaba, pa je tako ono na šta je imam Malik (Allah mu se smilovao) mislio zapravo praksa i postupci stanovnika Medine koju su prenosili s jedne generacije na drugu od ashaba nadalje i koji su nesumnjivo bili sunnet Allahovog Poslanika, sallallahu ‘alejhi we sellem.

Odgovorio: Ebu Ahmed.